Odile Nelson, journalist Nunatsiaq

Klimaatverandering is een bedreiging voor de rol die Inuit-ouderen in hun gemeenschappen spelen omdat hun traditionele kennis daardoor onbetrouwbaar wordt. Dat vertelden Inuit-ouderen tijdens een workshop over het broeikaseffect die in januari 2003 in Kangiqsujuaq plaatsvond. Kangiqsujuaq is een Inuit-gemeenschap in Nunavik, het noorden van Quebec, niet de verwarren met de nieuwe provincie Nunavut.

De workshop was de laatste van een serie bijeenkomsten over klimaatverandering die onderzoekers van de Laval Universiteit vanaf begin 2002 hebben georganiseerd in het arctische deel van Canada, tezamen met Inuit Tapiriit Kanatami (ITK) en regionale Inuit-organisaties. Doel was waarnemingen te verzamelen van klimaatverandering in de Arctis en de gevolgen van die veranderingen voor de volksgezondheid in de noordelijke gemeenschappen.

Grilligheid

De boodschap uit Kangiqsujuaq was globaal dezelfde als die uit Puvirnituq en Ivujivik (beide liggen in Nunavik), en ook die uit Nain (Labrador) en Tuktoyaktak (North West Territories), aldus onderzoeker en projecthoofd Chris Furgal: het arctische klimaat verandert en vele onvoorziene aspecten van het leven van de Inuit veranderen daarin mee. "Milieuverandering heeft gevolgen voor de mate waarin tradities in de gemeenschappen een rol spelen," zegt Furgal. "In Nunavik en andere regio's hebben de ouderen hun zorgen kenbaar gemaakt. Ze zeiden: 'Een deel van mijn rol in de gemeenschap is niet langer van belang.' Ze kunnen niet langer de informatie verschaffen of het een goede of slechte dag is om te jagen, of het weer voorspellen en informatie doorgeven over hoe men in de natuur kan overleven."

Naalak Nappalakuit uit Kangiqsujuaq bevestigde dat klimaatverandering gevolgen heeft gehad voor zijn rol als elder. Er zijn altijd fluctuaties in het weer en in de temperatuur geweest, zei hij in de workshop, maar de veranderingen die we vandaag zien zijn zonder precedent. Nappalak zei dat hij zich minder genegen voelt weersvoorspellingen te doen nu het milieu zo onvoorspelbaar is geworden: "Vroeger wisten we, door naar de lucht te kijken, of er stormen op komst waren of dat het kalm weer zou worden. Tegenwoordig is het zo, dat net als je denkt te weten hoe het weer zal worden, het binnen een ogenblik kan veranderen. Het is de grilligheid die het meest merkbaar is."

V.l.n.r. Marilyn Goodhope en Sterling Golojergen leggen zandzakken op 'dijk' van Milieudefensie tijdens de VN-klimaatconferentie (november 2000)

Het weer is alleen nog maar de top van de smeltende ijsberg. Nappalak, en met hem Inuit-ouderen in het hele land, berichten in de workshop ook over vele andere milieuveranderingen. Steekvliegen en roodborstjes zijn naar het noorden gemigreerd en worden nu regelmatig gezien in Kuujjuaq (Nunavik). Ooit vlogen ganzen dicht genoeg bij Ivujivik dat jagers ze konden schieten, maar nu vindt de herfsttrek van de vogels te ver naar het oosten plaats om nog jacht mogelijk te maken. Nappalak zelf heeft gemerkt dat het land dat vroeger, toen hij klein was, vochtig was, nu droog is. De zon heeft meer kracht en er zijn hittegolven, zei hij. Het water rondom zijn gemeenschap, dat eens helder en drinkbaar was, is nu modderig en ongeschikt voor consumptie.

En dan is er het ijs - de poort naar de zeehondenjacht. Ieder jaar vormt het ijs zich later in de winter en smelt het ook weer eerder in de lente. "In mijn gemeenschap zou de zee nu inmiddels bevroren moeten zijn, maar we hebben nog steeds hier en daar open water. Dat is laat voor de tijd van het jaar," zei hij. "Het kan gevaarlijk zijn voor jagers, want als je niet voorzichtig bent loop je gevaar."

Konijnenkoorts

Tezamen met de ouderen probeert Furgal vast te stellen wat de relatie is tussen de fysieke verschijnselen van klimaatverandering en de gevolgen voor de gezondheid en de samenleving.

Sommige verbanden zijn direct en duidelijk zichtbaar. Furgal en de ouderen zien een duidelijke link tussen onvoorspelbare stormen en een toename van ongelukken en sterfgevallen. Veranderingen in de ijsverdeling en -stabiliteit hebben geleid tot meer jachtongelukken op het zwakke ijs.

Maar andere gevolgen, zoals het effect van klimaatverandering op de traditionele rol van de elders, zijn verrassend. En sommige gevolgen treden nu nog niet eens aan het licht.

Zo zou bijvoorbeeld, aldus Furgal, het verschijnen van nieuwe soorten in de regio kunnen leiden tot nieuwe, dier-gerelateerde ziekten: "Een van de dingen waar ze zich in Nunavik zorgen over maken zijn de hazen. Er zijn een paar gevallen geweest van de dodelijke ziekte tularemia ('konijnenenkoorts'). De reikwijdte van het gebied waarover die hazen zich verspreiden is sterk bepaald door milieufactoren. De mogelijkheid bestaat dat die hazen verder naar het noorden trekken als het klimaat warmer wordt en dan kan de ziekte zich verspreiden onder de arctische hazenpopulatie. Met betrekking tot tularemia weten we dat er een paar mensen aan de noordkant van Quebec in de laatste tien jaar aan die ziekte zijn gestorven."

Andere indirecte verbanden zijn volgens Furgal een mogelijke toename van het aantal gevallen van botulisme bij warmer weer en een afname van de consumptie van wild, nu de migratiepatronen van de kariboe en de ganzen veranderen.

De volgende stap, aldus de onderzoeker, is dat nu regeringsinstanties naar de bevindingen van de Inuit kijken en manieren ontwikkelen waarop zij zich kunnen aanpassen aan de potentiële negatieve gevolgen.

Binnenkort zal een conceptsamenvatting van de workshops aan alle deelnemers worden voorgelegd. Na goedkeuring zal het rapport worden gepresenteerd aan het Canadese ministerie van Milieu.

Vertaling en bewerking: Jan van Boeckel.