Samen in Noorwegen terug naar af?

 Govert de Groot

Het broeit weer in het Noorse deel van Sápmi. Heeft de Noorse overheid niets geleerd en gaat de regio opnieuw een onrustige tijd tegemoet? Op 4 april 2003 werd door de Noorse regering een omstreden wetsvoorstel ingediend bij het parlement in Oslo. Dit wetsvoorstel Finnmarksloven moet het gebruik van staatsgronden in de provincie Finnmark gaan regelen. Het voorstel moet het resultaat zijn van een 23 jaar durende discussie in studiegroepen en commissies nadat in 1980 een controverse rond de aanleg van de Alta-Kautokeino stuwdam behoorlijk wat stof heeft doen opwaaien.

Bij de bouw van de Alta-Kautokeino stuwdam vonden milieubewuste Noren en Samen (Lappen’) elkaar in hun verzet tegen de grootscheepse overheidsplannen. Het werd een lang gevecht met grote demonstraties, inzet van politie, hongerstakingen, een mislukte bomaanslag en grote internationale druk. In 1980 was het protest ook in Den Haag te horen via de Noorse inzending op het Eurovisie Songfestival en stond voor het Congresgebouw uit protest een Samentent. De snel opeenvolgende gebeurtenissen leidden er toe dat de Noorse overheid in 1980 de Commissie voor de Rechten van de Samen in het leven riep. De commissie kreeg de opdracht onderzoek te doen naar de land- en waterrechten van de Samen in Finnmark. In de loop der jaren bracht zij diverse tussenrapportages uit waaronder een omvangrijke studie naar cultuur- en onderwijsvraagstukken van de Samen. Naar aanleiding daarvan werd onder andere in 1988 in de Noorse grondwet een amendement (artikel 110) opgenomen over het behouden en ontwikkelen van de taal, cultuur en manier van leven van de Samen en opende koning Olaf V in 1989 het Samenparlement Sàmedikki. Dankzij het werk van de commissie was Noorwegen in 1991 het eerste land dat ILO conventie 169 over de rechten van inheemse volken ratificeerde. In 1997 kwam een eindrapportage uit met daarin aanbevelingen voor een nieuwe wetgeving voor land- en waterrechten. In alle officiële Samen-fora volgden enkele jaren van openbaar debat. Dit leverde een pakket concrete verbeteringen en toevoegingen op.

Het lijkt erop dat de Noorse regering is vergeten dat het doel van de commissie was om de regering te adviseren bij het opstellen van nieuwe wetsvoorstellen. De Finnmark-wet is, zoals de regering zelf ook toegeeft, een totaal nieuw voorstel waar de commissie verder geen inbreng in heeft gehad. In naam beoogt de nieuwe wet de kloof tussen de partijen te overbruggen. Het nu opgestelde wetsvoorstel is tot ieders grote verbazing een totaal nieuw concept, dat geen rekening houdt met het proces van 23 jaar studie en discussies. In feite wordt hiermee het akkoord van 1981 met de Samen-organisaties opengebroken en wordt gesteld dat de Samen de oorzaak zijn van het sterk overdreven conflict om het grondgebied van de Samen. Volgens het wetsvoorstel worden de mogelijkheden om het land en zijn hulpbronnen te benutten uitgebreid naar voor niet-Samen en zelfs alle EU-ingezetenen. De Noorse staat wil haar eigen gezag over alle belangrijke gebieden behouden en wil het onteigeningsrecht zonder vergoeding veiligstellen. Verder laat zij na gebieden aan te wijzen waar Samen recht op "eigendom en bezit" volgens internationaal recht hebben en te erkennen dat de Samen de enigen zijn die hun erfrechten volgens internationaal recht aan buitenlandse overheden kunnen overdragen. Ook wordt een bestuursstructuur voor een Finnmark Land Management Committee voorgesteld waarin de Samen onder alle omstandigheden in de minderheid zijn. Bij deze commissie ligt de verantwoordelijkheid om aanspraken op landrechten in de toekomst te behandelen.

Het Sàmedikki eist dat de regering de Finnmark-wet intrekt en dat de rechten van de Samen als individu en als volk worden erkend volgens nationaal en internationaal recht als fundament onder alle nieuwe wetgeving. Verder moet er onderhandelingen komen tussen de Noorse regering en het Sàmedikki om tot overeenkomst te komen over toekomstige wetgeving die de rechten van de Samen zekerstelt volgens internationaal recht en volgens het principe van geïnformeerde, vrije instemming vooraf.
Samen uit Kautokeino / foto Watze de Vries
Inmiddels heeft de VN-commissie voor de Uitbanning van Rassendiscriminatie Noorwegen scherp bekritiseerd. De wet zou de manier waarop Finnmark wordt bestuurd ingrijpend veranderen. De VN zijn van mening dat dit wetsvoorstel de Samen beperkt in hun landrechten en hun de toegang tot de natuurlijke hulpbronnen in het Noorden belemmert.


Het wetsvoorstel ligt nu bij het Noorse parlement, maar inmiddels heeft de Noorse regering de behandeling - onder druk van de vele protesten - naar 2005 vooruitgeschoven.

www.samediggi.no
www.galdu.org


Sàmedikki wijst wetsvoorstel af

Karaskok, 4 april 2003: De voorzitter van het Sàmedikki, Sven-Roald Nystø, is teleurgesteld over het wetsontwerp van de Noorse regering. Hij noemt het werk van de regering en het wetsontwerp vernietigend voor de cultuur en de rechten van de Samen in Finnmark. Het Sàmedikki heeft zich gedistantieerd van het wetsvoorstel.
Nystø: "Met deze wet heeft de regering de conclusie getrokken dat het Samen-volk geen bijzondere rechten heeft op het land en de natuurlijke hulpbronnen in Finnmark. Dit is in flagrante tegenspraak met de eigen visie van de Samen en met de visie en de rapporten van de Commissie voor de Rechten van de Samen. Daarom wijzen wij het Finnmark-wetsontwerp af. Wij, het Samen-volk, hebben onze traditionele rechten op land en hulpbronnen nooit opgegeven." Nystø is van mening dat het voorstel direct in strijd is met Noorse jurisprudentie en geen rekening houdt met nationale en internationale wetgeving.
"De wet van de regering betreffende land en hulpbronnen in Finnmark is een rechtsstaat niet waardig. We bestrijden plannen om Finnmark te veranderen in een Noorse kolonie die ruwe grondstoffen levert ten koste van de rechten van inheemse volken. Het lijkt erop dat de strijd tegen het afdammen van de Alta-rivier in de jaren tachtig en de loyale houding van de Samen jegens de Noorse autoriteiten, niets hebben betekend. Maar ik hoop dat de internationale gemeenschap en inheemse volken in de wereld zullen bestrijden wat de Noorse regering nu doet. Noorwegen is niet langer geloofwaardig in de bevordering van de rechten van inheemse volken terwijl de regering zelf haar inheemse mensen onjuist behandelt.
Dit is onacceptabel. Nationaal beleid op verschillende maatschappelijke terreinen (visvangst, nationale parken, schietterreinen, militaire activiteiten en de winning van mineralen en olie) en het Finnmark-wetsvoorstel tonen het aan. Het enige wat de regering bezighoudt is het openstellen van het gebied voor commerciële plundering van de natuurlijke hulpbronnen van de Samen. Als gevolg hiervande voorwaarden waaronder de cultuur en samenleving van inheemse volken zich kunnen veranderen", aldus Nystø.