Alcohol op de toendra

Jeroen Toirkens, NomadsLife

In augustus 2005 hebben fotograaf Jeroen Toirkens en Ilze Rokven van NomadsLife, vergezeld door Trouw-journalist Jelle Brandt Corstius, een Nenets-rendierbrigade bezocht. De brigade bevindt zich in de Pechora-delta zo'n veertig kilometer van de Barentszzee in de Nenets Autonome Okrug (NAO-district) in Noord-Rusland. Het bezoek pakte niet zo idyllisch uit. Zij komen terecht in brigade nummer 6 en worden daar geconfronteerd met de zelfkant van het Nenets volk.

In Naryan Mar maken we kennis met de mensen van Yasavey, die onze tocht logistiek ondersteunen. Yasavey is de belangenorganisatie voor Nenets in de NAO en partner van Arctic Peoples Alert. Vanuit Naryan Mar varen wij naar Nelmin Nos en van daaruit rijden wij met een rupsvoertuig de toendra in. Tenzij je voor i 15.000 een helikopter huurt, is de toendra in de zomer alleen te voet, per rendierslede of met een rupsvoertuig te bereizen. De 'tank' maakt een gigantische herrie en we stoppen onderweg regelmatig om kleine en grote reparaties uit te voeren. Na acht uur zwoegen komen we aan bij brigade nummer 6.

5 rendieren voor 20 flessen?
We worden opgewacht door Alec, Andrei en de tweelingbroertjes van 12 jaar Volva en Grisia en krijgen een hartelijke ontvangst in de chum (tipitent). Wij geven traditioneel twee flessen wodka en toasten op een succesvol verblijf. De volgende ochtend zijn de mannen al aardig dronken. Dat kan toch niet van die ene liter zijn? De omgeving van de chum ligt bezaaid met rendieringewanden, huiden en lege wodkaflessen. Valerie, de eigenaar van het rupsvoertuig heeft vermoedelijk twintig flessen wodka geruild voor vijf rendierkarkassen. Het vlees daarvan levert in Naryan Mar heel wat meer op.
In de middag komen Prokopi en Alexei, de twee andere bewoners van de brigade, terug van de toendra. Moe van een nacht bij de rendieren en de snijdende kou op de toendra raken zij binnen een mum van tijd ook dronken. Prokopi en Alec maken continue ruzie. Regelmatig wordt Prokopi door Alec de chum uitgeslagen. De sfeer is inmiddels behoorlijk gespannen. Als Prokopi voor de vijfde maal de chum uitgeslagen wordt, besluit hij naar 'huis' te lopen. Na drie kwartier zien wij hem zwalkend aan de toendrahorizon. De tweeling wordt erop uitgestuurd om hem op te halen en ik loop met ze mee. We vinden hem liggend in het natte toendramos. De tweeling helpt hem omhoog en sleurt hem mee richting de chum. Hij slaat steeds met zijn wijsvinger op zijn hals, het Russische teken om samen dronken te worden. Ik antwoord: Njet.

Paddestoelen
Na twee dagen is eindelijk alle wodka op. De mannen zijn weer nuchter en het gewone leven neemt zijn beloop. Het is erg koud op de toendra en er staat een krachtige snijdende wind vanuit de Barentszzee. Omdat er geen vrouwen in het kamp zijn, heerst er geen familiesfeer maar enkel een sfeer van werken, eten en slapen. 's Ochtends komen de rendieren, zo'n 1.500 begeleid door Nenets op rendiersleden terug van de toendra. Het is momenteel paddestoelseizoen en daar zijn rendieren verzot op. Dat betekent dat zij extra in de gaten gehouden moeten worden. Zij eten namelijk ook giftige paddestoelen en kunnen daarvan een trip krijgen. Met hulp van hun honden drijven de Nenets de rendieren bij elkaar. Met lasso's wordt getracht acht getrainde dieren te vangen om de sleden te trekken. Dat lukt lang niet altijd in een keer. Soms weten de dieren te ontsnappen en vluchten de toendra op.

Kolchoz
Brigade nummer 6 is een van de vier overgebleven brigades van de oudste kolchoz in de NAO. Oorspronkelijk waren er zeven brigades. In het huidige kolchozensysteem zijn de rendieren en alles daaromheen eigendom van het collectief. Het grootste deel van de opbrengst is voor het management. De Nenets in de brigades hebben maar een klein aandeel in het collectief en ontvangen amper loon. Volgens Vladislav Peskov, president van Yasavey, heeft de kolchoz van Nelmin Nos geen toekomst. Yasavey stimuleert momenteel enkele prive-rendierhouders, die samen met hun familie rendieren houden. Alcohol speelt hierbij veel minder een rol. De kampen van deze rendierhouders liggen - helaas voor ons - in een gebied dat alleen per helikopter te bereiken is.
www.nomadslife.com

Alcoholenzym
Zoals bij andere arctische inheemse volken, ontbreekt bij de Nenets het enzym dat nodig is om alcohol af te breken. Hierdoor kennen zij veel minder een rem op drinken en blijven ze doordrinken tot de wodka op is. Daarnaast versnelt het drinken van industriële alcohol, dat veel meer methanol bevat, de verslaving aan alcohol. Alcoholisme heerst in de meeste nederzettingen en is een algemeen probleem in de stad en in sommige brigades. In de NAO is geen programma voor alcoholgebruikers en het wordt niet als een gezondheidsprobleem gezien. GG